Morfologi utawi tata
kruna sane wenten ring satwa I Lutung Lan I Kancil,inggih punika :
1. Morfem
bebas
2. Morfem
maiket
3. Wangun
tunggal miwah wangun kompleks
4. Wangun
asal,wangun dasar .miwah wangun wanda
5. Wangun
kruna{ kruna lingga ,kruna kadaden }
6. Kruna
kadaden{kruna tiron,kruna dwi lingga,kruna satma}
7. Kruna
dwi lingga{kruna dwi sama lingga,kruna dwi samatra lingga,kruna dwi maya
lingga,kruna dwi purwa lingga,kruna dwi wasana lingga}
8. Kruna
satma{kruna satma sepadan,kruna satma tan sepadan}
9. Kruna
satma sepadan{nyihnayang nungkalik,nyihnayang ngerasang arti}
10.
Kruna satma tan sepadan{keterangan
nerangang ,nerangang keterangan }
11.
Wewehan{pangater,seselan,pangiring}
12.
Wewangsan kruna
A.
Kruna aran{kruna aran sekala,kruna aran niskala}
B.Kruna
kria{lumaksana,linaksana}
C.Kruna
pangentos{pangentos kapertama,kekelih,ketiga
D.Kruna
keterangan {keterangan dauh,keterangan genah}
E.Kruna
kaanan
F.Kruna
sandang{wastan jadma,mautama,suci,niskala,suci niskala,suci mautama niskala}
G.Kruna
sambung
H.Kruna
pangarep
I.Kruna
wilangan
J.Kruna
panguuh
1.Morfem bebas : morfem sane sampun madue arti
yadiastun tan kagentosin antuk wewehan.conto
ring satwa ,inggih punika:
-Suba -Panes -Padang -Tuh -Amah
-Layu -Ujan -Belog -Jalan -Betek /msl
2.Morfem maiket : morfem sane durung madue
arti,nanging presida madue arti nanging presida madue arti yening sampun
kagempelin ring kruna lingga. Conto ring satwa,inggih punika:
A. makasihan
=MT (ma,an) f. Kacerita=MT(ka)
-MB(kasih) -MB(cerita)
B. Baduur =MT( ba ) g. makaukan=MT(ma,an)
-MB(duur
) -MB(kauk)
C.
Majalan =MT(ma ) h. Makeneh =MT(ma )
-MB(
jalan) -MB(keneh)
D.
Magedi =MT(ma) I. Kabetekan=MT(ka,an)
-MB(gedi
) -MB(betek)
E.
Makeneh =MT(ma ) j.Sakonden=MT(sa)
-MB(keneh) -MB(konden)
3.a.Wangun tunggal;wangun sane tan mersidayang
kagargarang malih antuk wangun sane alitan tur madue arti.conto ring satwa
inggih punika:
-
Malu -Seleg -betek -beten -suba
-kenyel -tolih -dot tedun -suba
b. Wangun
kompleks: wangun kruna lingga sane sampun polih wewehan kruna marupa kruna
tiron,kruna polah,kruna dwi lingga,kruna satma,miwah marupa lengkara.conto ring
satwa inggih punika:
-tetumbuhane -ngengkenin -kenkenang -penekange
-ngenggalang -pedingehang -mangantiang -nongosin
4 a.Wangun asal :wangun sane pinih alit,sane dados
asal (wit)wangun kruna kompleks.conto ring satwa inggih punika:
-ujan -layu -tuh -jani -dogen
-kema -beten -bisa -dot -umah
b.Wangun
dasar:wangun sane dados dasar antuk wangin kompleks.conto ring satwa inggih
punika:
-Ngamah -masaut -majalan -majalan -nginem
-ngomong -ngendah -nguyeng -kagancel -mengkeb
c. wangun wanda: kawangun antuk sarana aksara
suara(s)aksara wianjana (w),wangun wanda dados kaparinama (itilah )pula suku kata
ring bahasa Indonesia.conto ring satwa inggih punika:
-kacerita
=ka-ce-ri-ta (ws-ws-ws-ws)
-makelo=
ma-ke-lo(ws-ws-ws)
-sekancan=se-kan-can(ws-wsw-wsw)
-ngandong=ngan-dong(wwsw-wsww)
-Majalan=ma-ja-lan(ws-ws-wsw)
-makecog=ma-ke-cog(ws-ws-wsw)
-penekanga=pa-ne-ka-nga(ws-ws-ws-wws)
-ngenggalang=ngeng-ga-lang(wwsww-ws-wsww)
-sawireh=sa-wi-reh(ws-ws-wsw)
-enggalin=eng-ga-lin(sww-ws-wsw)
5. wangun kruna kapalih dados kakalih :
A.kruna
lingga:kruna sane durung polih paweweh.conto ring satwa inggih punika:
-jani -suba -layu -seleg -amah
-sukak -ujan -daya -beseh -gebug
B kruna
kadaden :
6. kruna kadaden kapalih dados tatiga:
A kruna
tiron :kruna sane sampun polih paweweh.conto ring satwa inggih punika:
-ngamah -ngebug -ngomong -sakonden -mengkeb
-penekange -kaanggon -masaut -ngandong -majalan
B
kruna dwi lingga:kruna lingga sane kakaping kalihang,
7.kruna dwi lingga kapalih dados lelima inggih
punika:
-kruna dwi samalingga:kruna
sane linggane kakapingkalihang,conto ring satwa inggih punika:
-jerit-jerit
-Kruna dwi samatralingga
:kruna sane linggane ka kapingkalihang,sakewanten aksara suaranipun maubah
asiki.conto ring satwa inggih punika:
-gelar-gelur
-kruna dwi maya
lingga:kruna sane ka kapingkalihang wau madue arti ,awinan lingganne tan madue
arti,conto ring satwa inggih punika:
-kul-kul
-kruna dwi purwa
lingga:kruna sane wandane ring arep ka kapingkalihang.wanda sane kakapingkalihang
punika katulis nganutin pasang sastra.conto ring satwa inggih punika:
-dedari
Kruna dwi wasana lingga
:kruna sane wandane ring ungkur ka kapingkalihang.conto ring satwa inggih
punika:
-
8.kruna
satma kapalih dados kakalih:
-Kruna satma sepadan
-Kruna satma tan sepadan
9. kruna satma
sepadan(matungkasan,matungkalikan).kapalih dados kakalih inggih punika:
-kruna satma sepadan
matungkasan,conto ring satwa inggih punika: -
-kruna satma sapadan
ngerasang arti.conto ring satwa inggih punika: -
10
krna satma tan sepadan ,kapalih dado kakalih :
-keterangan nerangang,conto ring satwa
inggih punika:
-umah tabuan
-nerangang keterangan,conto ring satwa
inggih punuka:
-tengah alase
-disisin alase
-sisin
tukade
11
wewehan ,kapalih dados patpat,inggih punika:
A pangater(awalan)conto ring
satwa inggih punika:
-majalan( pangater
ma) -matakon(pangater ma)
-makeneh( pangater
ma) -kagancel(pangater
ka)
-sakonden(pangater
sa) -kabetekan(pangater ka)
-mekasihan(pangater
me)
B seselan(sisipan)conto ring
satwa inggih punika:
-
C pangiring(akhiran ),conto
ring satwa inggih punika:
-mekasihan
(pangiring an) -kabetekan(pangiring
an)
-ngengkenin(pangiring
in) -nongosin(pangiringin)
12
wewangsan kruna kapalih dados adasa ,inggih punika:
A kruna aran (kata
benda)wenten kakalih ,inggih punika:
-kruna aran
sekala,conto ring satwa inggih punika:
-padang -nyambu -ujan -kulkul
-kayu -tabuan -umah
-kruna aran
niskala,conto ring satwa inggih punika:
-dedari
-BATARA
CIWA
B kruna kria(kata
kerja),wenten kakalih,inggih punika:
-kria
lumaksana,conto ring satwa:
-ngilag -ngamah -ngelanting
-ngandong -makecog -nguyeng
-kria linaksana,onto ring satwa:
-
C
kruna pangentos(kata ganti)wenten tetiga,inggih punika:
-kruna
pangentos kapertama,conto ring satwa:
-awake -ake
-wakene
-kruna
pangentos kakalih,conto ring satwa:
-cai
-kruna
pangentos katiga,conto ring satwa:
-
D
kruna keterangan,kapalih dados kakalih,inggih punika:
-Keterangan
dauh ,conto ring satwa:
-dugase
ento
-keterangan
genah,conto ring satwa:
-alas -beten -tukad
-
duur punyan nyambu
E
kruna kaanan ( kata sifat),conto ring satwa,inggih punika:
-betek -enggal -daya -
F
kruna sandang(kata sandang),kapalih dadot tetiga.inggih punika:
1. Wastanjadma.conto
ring satwa:
-I (I kancil, I lutung)
2.
suci, conto ring satwa:
-
3
mautama,conto ring satwa:
-
4
niskala,conto ring satwa:
-
5
suci niskala,conto ring satwa:
-
6
suci mautama niskala,conto ring satwa:
-
Sang Hyang Batara Ciwa
G kruna sambung (kata
sambung)kruna sane kaanggen nyambungang makudang-kudang kruna.
Conto ring satwa,inggih punika:
-
Lantas
H kruna pangarep(kata depan )kaanggen ring arep
tur sesuratannyane kapasahang(dipisahkan )
Conto ring satwa,inggih punika:
-
Di tengah alase
-
Di tukade
-
Di beten punyan nyambune
I.
kruna wilangan (kata bilangan )kruna sane mirdatayang,akeh wiadin akidik
pepupulan barang.kapalih dados papat :
1. Ketekan
= -
2. Gebogan
=-
3. Sepahan=agencet
4. Tan
janten=-
j.
kruna panguuh(kata seru),kapalih dados kalih,:
1. nyengguhang rasa = -
2 tetuladan suara,conto ring satwa:
- pruak….
-nguuung….! Ngung….!
Tidak ada komentar:
Posting Komentar